Blok 4: Negentiende eeuw
De Vragen
De waarde van kunst
Vragen bij afbeelding 1 en 2.
De Salon was in de negentiende eeuw een regelmatig terugkerende, belangrijke kunsttentoonstelling in Parijs. Kunstenaars die hier hun werk tentoonstelden kregen meer waardering en werden sneller bekend bij het publiek. Maar een plekje op de Salon kreeg je niet zomaar: een kunstenaar stuurde werk in en een jury bepaalde vervolgens of het werk werd toegelaten.
Op afbeelding 1 zie je 'Een bijeenkomst van de Jury van de Schilderkunst op de Salon' uit circa 1885 van de Franse schilder Henri Gervex. De jury kwam bijeen in de moderne tentoonstellingshal waar de Salon plaatsvond.
Bekijk afbeelding 1. Gervex heeft zijn positie zo gekozen dat hij een indruk kan geven van de verschillende activiteiten die tijdens de bijeenkomst plaatsvinden.
3p 1. Leg uit hoe de positie van de schilder bijdraagt aan een indruk van de activiteiten en geef hiervan twee voorbeelden.
Het standpunt van de schilder is laag.
2p 2. Leg aan de hand van twee aspecten uit waaruit je dit kunt afleiden.
Bekijk afbeelding 2. Schilderijen die toegelaten werden tot de Salon moesten aan specifieke eisen van de traditionele jury voldoen. Op afbeelding 2 zie je 'De geboorte van Venus' van William Bougereaux. Dit schilderij voldeed aan de eisen en werd door de jury toegelaten tot de Salon.
2p 3. Noem aan de hand van het schilderij twee van deze eisen.
Vergeleken met het schilderij van Bougereaux was de voorstelling 'Een bijeenkomst van de Jury' voor die tijd heel modern.
2p 4. Bespreek aan de hand van twee aspecten waarom de voorstelling voor die tijd zo modern was.
Vissersvrouwen
Vragen bij afbeelding 3 en 4.
Op afbeelding 3 zie je 'De nettenboetsters', een aquarel uit 1886 van Jozef Israëls. Vrouwen repareren visnetten aan het strand van Scheveningen. Een criticus van de Nieuwe Rotterdamse Courant schreef in 1894 dat het een levendig schilderij is, “…een mooi en belangrijk beeld van een brokje Hollandsch volksleven.”
Bekijk afbeelding 3. De levendigheid wordt vooral veroorzaakt door de witte kapjes van de vrouwen.
2p 5. Leg aan de hand van twee aspecten uit hoe de witte kapjes bijdragen aan de levendigheid van het schilderij.
Israëls eerste visserstaferelen hadden vooral de dramatiek van het vissersleven tot onderwerp, maar in de loop van zijn carrière, onder invloed van de Franse schilderkunst, richtte hij zich meer op de werkzaamheden van de vissers in plaats van op hun leed.
Bekijk afbeelding 3.
1p 6. Bij welke stroming in de schilderkunst sluit dit aan?
Israels wordt wel een voorloper van de Haagse School genoemd, een Hollandse variant op het Franse impressionisme. De aquarel op afbeelding 3 is dan ook verwant met het impressionisme.
2p 7. Noem twee aspecten van dit werk waaruit deze verwantschap blijkt.
Er is ook een verschil met de schilderkunst van het Franse impressionisme. Dat ligt voor een deel aan de aquareltechniek, waarbij losse toetsen ineen vloeien.
1p 8. Noem nog een belangrijk verschil met het Franse impressionisme.
Op afbeelding 4 zie je 'De storm' uit 1916 van Bart van der Leck. Het schilderij geeft een beeld van de eeuwige strijd van de mens tegen de natuur.
2p 9. Leg aan de hand van twee aspecten uit waaraan je dat kunt zien.
Anders dan Israëls streeft Van der Leck niet naar een naturalistische weergave van de werkelijkheid.
3p 10. Geef aan op welke manier Van der Leck de werkelijkheid weergeeft. Noem drie aspecten.
De vrouwen op afbeelding 3 en 4 zijn gehuld in Scheveningse klederdracht met donkere rokken en blauwe omslagdoeken. In de vissersdorpen langs de Nederlandse kust heeft het dragen van deze ‘kostuums’ het langst standgehouden omdat de vrouwen daar een hechte groep vormden. Ze waren op elkaar aangewezen als hun mannen maandenlang op zee vertoefden.
Van der Leck symboliseert de saamhorigheid van deze Scheveningse vissersvrouwen in zijn vormgeving.
2p 11. Noem twee manieren waarop hij dat doet.
Later zei Van der Leck: “Het was in 1917 dat De Stijl werd opgericht. Al spoedig heb ik mij daarvan gedistantieerd, omdat ik meende, hoewel ogenschijnlijk gelijk, toch een ander uitgangspunt te hebben dan de overigen. Het schilderen is voor mij altijd de representant (=vertegenwoordiger) geweest van het gewone leven, van de zogenaamde abstractie heb ik altijd weinig moeten hebben.”
2p 12. Noem twee aspecten van het werk op afbeelding 4 waaruit blijkt dat hij het leven herkenbaar wilde weergeven.
Architectuur tussen kunst en kitsch
Vragen bij afbeelding 5 tot en met 11.
Op afbeelding 5 en 6 zie je kasteel Neuschwanstein in Zuid-Duitsland. Het is in 1869 gebouwd in opdracht van koning Ludwig II van Beieren. De koning wilde een 'ridderburcht' en het kasteel past dan ook goed in de romantiek. Het weerspiegelt ideeën die in die periode leefden.
2p 13. Bespreek twee romantische ideeën die in dit kasteel weerspiegeld worden. Geef telkens aan waaruit je dat idee kunt afleiden als je afbeelding 5 en 6 bekijkt.
Afbeelding 7 is het poortgebouw van Neuschwanstein, gefotografeerd vanaf de binnenplaats. De architectuur heeft onder meer kenmerken van de romaanse stijl.
Bekijk afbeelding 5, 6 en 7.
3p 14. Noem drie kenmerken van de romaanse bouwkunst die op de afbeeldingen te zien zijn.
Op afbeelding 8 zie je een brug over een ravijn in de buurt van het kasteel. De brug is in 1866 gebouwd. Figuur 1 is een schematische tekening. In 1978 is de brug vernieuwd, waarbij de oorspronkelijke vorm werd gehandhaafd. Het hekwerk van de reling is nog origineel.
De brug kon destijds gebouwd worden dankzij de technische vooruitgang in de negentiende eeuw.
2p 15. Leg dit uit. Doe dat aan de hand van het materiaal en van de techniek.
Dit soort bruggen werd niet door architecten gebouwd, maar door ingenieurs, die ook stationshallen en fabrieken ontwierpen. Architecten vonden deze 'ingenieurskunst' lelijk en minderwaardig.
2p 16. Leg uit waarom architecten deze ontwerpen lelijk vonden. Betrek het verschil in werkwijze of het verschil in opleiding tussen ingenieur en architect in je antwoord.
Techniek heeft een eigen soort schoonheid. Over de Eiffeltoren werd in 1889 geschreven dat er 'in die ijzerberg elementen van een nieuwe schoonheid' zaten, waar nog geen taal voor was. In 'alle logica die zichtbaar werd gemaakt' kon je een 'abstracte, wiskundige schoonheid' ontdekken.
De 'ingenieurskunst' leidde langzaam maar zeker tot een nieuwe architectuuresthetiek. Deze nieuwe opvatting over schoonheid zou in de loop van de twintigste eeuw door veel architecten worden overgenomen.
1p 17. Geef aan wat deze nieuwe schoonheidsopvatting over architectuur inhoudt.
Walt Disney beschouwde Neuschwanstein als het perfecte voorbeeld voor zijn sprookjeskastelen. Op afbeelding 9 zie je het kasteel van Assepoester in Disney World in Orlando. Het werd ook gebruikt voor het logo op figuur 2.
Het Assepoesterkasteel in Disney World is puur decor. Het lijkt van steen, maar is van staal met daaromheen gewapend beton. Binnen bevinden zich een winkel, een kantoor en een restaurant. Het exterieur is een Disneyvariant op Neuschwanstein. De vormgeving is er helemaal op gericht het publiek te behagen en te betoveren. Bekijk afbeelding 9 en figuur 2.
3p 18. Noem drie manieren waarop het exterieur bijdraagt aan die betovering. Geef ook steeds aan waarom daardoor een betoverend effect ontstaat.
Het kasteel van Assepoester heeft vooral kenmerken van de gotische stijl.
3p 19. Noem drie gotische kenmerken die te zien zijn op afbeelding 9.
Gebouwen als Neuschwanstein en het kasteel van Assepoester worden door veel mensen prachtig gevonden. Maar veel critici vinden het slechte architectuur en noemen het kitsch.
2p 20. Ben je het met die critici eens? Geef voor elk van beide gebouwen je mening en een argument voor je mening.
In 2015 werd in een Engelse badplaats het tijdelijke 'pretpark' Dismaland geopend. Onder leiding van graffitikunstenaar Banksy werd door bijna zestig kunstenaars in het diepste geheim aan dit project gewerkt. Dismaland, van 'dismal', wat akelig of treurig betekent, geeft als een naargeestige parodie op Disneyland commentaar op de huidige wereld. Vluchtelingfiguren dobberen in bootjes, Assepoester is verongelukt, opgejaagd door paparazzi, een uitgebrand politiebusje ligt in de vijver. Op afbeelding 10 en 11 zie je haar kasteel.
Het hele project kan gezien worden als een aanklacht.
3p 21. Leg uit welke aanklacht of boodschap je kunt afleiden uit de vormgeving van het Assepoesterkasteel op afbeelding 10 en 11. Leg ook uit waarom die boodschap wordt versterkt door juist Disneyland als uitgangspunt te kiezen.
De waarde van kunst
Vragen bij afbeelding 1 en 2.
De Salon was in de negentiende eeuw een regelmatig terugkerende, belangrijke kunsttentoonstelling in Parijs. Kunstenaars die hier hun werk tentoonstelden kregen meer waardering en werden sneller bekend bij het publiek. Maar een plekje op de Salon kreeg je niet zomaar: een kunstenaar stuurde werk in en een jury bepaalde vervolgens of het werk werd toegelaten.
Op afbeelding 1 zie je 'Een bijeenkomst van de Jury van de Schilderkunst op de Salon' uit circa 1885 van de Franse schilder Henri Gervex. De jury kwam bijeen in de moderne tentoonstellingshal waar de Salon plaatsvond.
Bekijk afbeelding 1. Gervex heeft zijn positie zo gekozen dat hij een indruk kan geven van de verschillende activiteiten die tijdens de bijeenkomst plaatsvinden.
3p 1. Leg uit hoe de positie van de schilder bijdraagt aan een indruk van de activiteiten en geef hiervan twee voorbeelden.
Het standpunt van de schilder is laag.
2p 2. Leg aan de hand van twee aspecten uit waaruit je dit kunt afleiden.
Bekijk afbeelding 2. Schilderijen die toegelaten werden tot de Salon moesten aan specifieke eisen van de traditionele jury voldoen. Op afbeelding 2 zie je 'De geboorte van Venus' van William Bougereaux. Dit schilderij voldeed aan de eisen en werd door de jury toegelaten tot de Salon.
2p 3. Noem aan de hand van het schilderij twee van deze eisen.
Vergeleken met het schilderij van Bougereaux was de voorstelling 'Een bijeenkomst van de Jury' voor die tijd heel modern.
2p 4. Bespreek aan de hand van twee aspecten waarom de voorstelling voor die tijd zo modern was.
Vissersvrouwen
Vragen bij afbeelding 3 en 4.
Op afbeelding 3 zie je 'De nettenboetsters', een aquarel uit 1886 van Jozef Israëls. Vrouwen repareren visnetten aan het strand van Scheveningen. Een criticus van de Nieuwe Rotterdamse Courant schreef in 1894 dat het een levendig schilderij is, “…een mooi en belangrijk beeld van een brokje Hollandsch volksleven.”
Bekijk afbeelding 3. De levendigheid wordt vooral veroorzaakt door de witte kapjes van de vrouwen.
2p 5. Leg aan de hand van twee aspecten uit hoe de witte kapjes bijdragen aan de levendigheid van het schilderij.
Israëls eerste visserstaferelen hadden vooral de dramatiek van het vissersleven tot onderwerp, maar in de loop van zijn carrière, onder invloed van de Franse schilderkunst, richtte hij zich meer op de werkzaamheden van de vissers in plaats van op hun leed.
Bekijk afbeelding 3.
1p 6. Bij welke stroming in de schilderkunst sluit dit aan?
Israels wordt wel een voorloper van de Haagse School genoemd, een Hollandse variant op het Franse impressionisme. De aquarel op afbeelding 3 is dan ook verwant met het impressionisme.
2p 7. Noem twee aspecten van dit werk waaruit deze verwantschap blijkt.
Er is ook een verschil met de schilderkunst van het Franse impressionisme. Dat ligt voor een deel aan de aquareltechniek, waarbij losse toetsen ineen vloeien.
1p 8. Noem nog een belangrijk verschil met het Franse impressionisme.
Op afbeelding 4 zie je 'De storm' uit 1916 van Bart van der Leck. Het schilderij geeft een beeld van de eeuwige strijd van de mens tegen de natuur.
2p 9. Leg aan de hand van twee aspecten uit waaraan je dat kunt zien.
Anders dan Israëls streeft Van der Leck niet naar een naturalistische weergave van de werkelijkheid.
3p 10. Geef aan op welke manier Van der Leck de werkelijkheid weergeeft. Noem drie aspecten.
De vrouwen op afbeelding 3 en 4 zijn gehuld in Scheveningse klederdracht met donkere rokken en blauwe omslagdoeken. In de vissersdorpen langs de Nederlandse kust heeft het dragen van deze ‘kostuums’ het langst standgehouden omdat de vrouwen daar een hechte groep vormden. Ze waren op elkaar aangewezen als hun mannen maandenlang op zee vertoefden.
Van der Leck symboliseert de saamhorigheid van deze Scheveningse vissersvrouwen in zijn vormgeving.
2p 11. Noem twee manieren waarop hij dat doet.
Later zei Van der Leck: “Het was in 1917 dat De Stijl werd opgericht. Al spoedig heb ik mij daarvan gedistantieerd, omdat ik meende, hoewel ogenschijnlijk gelijk, toch een ander uitgangspunt te hebben dan de overigen. Het schilderen is voor mij altijd de representant (=vertegenwoordiger) geweest van het gewone leven, van de zogenaamde abstractie heb ik altijd weinig moeten hebben.”
2p 12. Noem twee aspecten van het werk op afbeelding 4 waaruit blijkt dat hij het leven herkenbaar wilde weergeven.
Architectuur tussen kunst en kitsch
Vragen bij afbeelding 5 tot en met 11.
Op afbeelding 5 en 6 zie je kasteel Neuschwanstein in Zuid-Duitsland. Het is in 1869 gebouwd in opdracht van koning Ludwig II van Beieren. De koning wilde een 'ridderburcht' en het kasteel past dan ook goed in de romantiek. Het weerspiegelt ideeën die in die periode leefden.
2p 13. Bespreek twee romantische ideeën die in dit kasteel weerspiegeld worden. Geef telkens aan waaruit je dat idee kunt afleiden als je afbeelding 5 en 6 bekijkt.
Afbeelding 7 is het poortgebouw van Neuschwanstein, gefotografeerd vanaf de binnenplaats. De architectuur heeft onder meer kenmerken van de romaanse stijl.
Bekijk afbeelding 5, 6 en 7.
3p 14. Noem drie kenmerken van de romaanse bouwkunst die op de afbeeldingen te zien zijn.
Op afbeelding 8 zie je een brug over een ravijn in de buurt van het kasteel. De brug is in 1866 gebouwd. Figuur 1 is een schematische tekening. In 1978 is de brug vernieuwd, waarbij de oorspronkelijke vorm werd gehandhaafd. Het hekwerk van de reling is nog origineel.
De brug kon destijds gebouwd worden dankzij de technische vooruitgang in de negentiende eeuw.
2p 15. Leg dit uit. Doe dat aan de hand van het materiaal en van de techniek.
Dit soort bruggen werd niet door architecten gebouwd, maar door ingenieurs, die ook stationshallen en fabrieken ontwierpen. Architecten vonden deze 'ingenieurskunst' lelijk en minderwaardig.
2p 16. Leg uit waarom architecten deze ontwerpen lelijk vonden. Betrek het verschil in werkwijze of het verschil in opleiding tussen ingenieur en architect in je antwoord.
Techniek heeft een eigen soort schoonheid. Over de Eiffeltoren werd in 1889 geschreven dat er 'in die ijzerberg elementen van een nieuwe schoonheid' zaten, waar nog geen taal voor was. In 'alle logica die zichtbaar werd gemaakt' kon je een 'abstracte, wiskundige schoonheid' ontdekken.
De 'ingenieurskunst' leidde langzaam maar zeker tot een nieuwe architectuuresthetiek. Deze nieuwe opvatting over schoonheid zou in de loop van de twintigste eeuw door veel architecten worden overgenomen.
1p 17. Geef aan wat deze nieuwe schoonheidsopvatting over architectuur inhoudt.
Walt Disney beschouwde Neuschwanstein als het perfecte voorbeeld voor zijn sprookjeskastelen. Op afbeelding 9 zie je het kasteel van Assepoester in Disney World in Orlando. Het werd ook gebruikt voor het logo op figuur 2.
Het Assepoesterkasteel in Disney World is puur decor. Het lijkt van steen, maar is van staal met daaromheen gewapend beton. Binnen bevinden zich een winkel, een kantoor en een restaurant. Het exterieur is een Disneyvariant op Neuschwanstein. De vormgeving is er helemaal op gericht het publiek te behagen en te betoveren. Bekijk afbeelding 9 en figuur 2.
3p 18. Noem drie manieren waarop het exterieur bijdraagt aan die betovering. Geef ook steeds aan waarom daardoor een betoverend effect ontstaat.
Het kasteel van Assepoester heeft vooral kenmerken van de gotische stijl.
3p 19. Noem drie gotische kenmerken die te zien zijn op afbeelding 9.
Gebouwen als Neuschwanstein en het kasteel van Assepoester worden door veel mensen prachtig gevonden. Maar veel critici vinden het slechte architectuur en noemen het kitsch.
2p 20. Ben je het met die critici eens? Geef voor elk van beide gebouwen je mening en een argument voor je mening.
In 2015 werd in een Engelse badplaats het tijdelijke 'pretpark' Dismaland geopend. Onder leiding van graffitikunstenaar Banksy werd door bijna zestig kunstenaars in het diepste geheim aan dit project gewerkt. Dismaland, van 'dismal', wat akelig of treurig betekent, geeft als een naargeestige parodie op Disneyland commentaar op de huidige wereld. Vluchtelingfiguren dobberen in bootjes, Assepoester is verongelukt, opgejaagd door paparazzi, een uitgebrand politiebusje ligt in de vijver. Op afbeelding 10 en 11 zie je haar kasteel.
Het hele project kan gezien worden als een aanklacht.
3p 21. Leg uit welke aanklacht of boodschap je kunt afleiden uit de vormgeving van het Assepoesterkasteel op afbeelding 10 en 11. Leg ook uit waarom die boodschap wordt versterkt door juist Disneyland als uitgangspunt te kiezen.
Afbeelding 1
Afbeelding 2
Afbeelding 3
Afbeelding 4
Afbeelding 5
Afbeelding 6
Afbeelding 7
Afbeelding 8
Afbeelding 9
Afbeelding 10
Afbeelding 11
Figuur 1
Figuur 2
De antwoorden
De waarde van kunst
1 maximumscore 3
Het antwoord moet de volgende strekking hebben:
• Door de positie vanaf de zijkant en/of op enige afstand van de mensen/activiteiten kan de schilder een heel groot deel van de ruimte overzien. 1 punt
• twee van de volgende activiteiten:
2 punten
− het bekijken van schilderijen
− het discussiëren / jureren van de jury
− het registreren/administreren
− het transporteren van schilderijen
− het in- of uitpakken van schilderijen
2 maximumscore 2
twee van de volgende antwoorden:
− De vluchtlijnen lopen links naar een laag punt en dat wijst op een lage horizon.
− De figuren/objecten zijn iets van onderen weergegeven en dat wijst op een laag standpunt.
− De schilder bevindt zich ongeveer op (oog)hoogte van de bovenkant van de rode stoel.
3 maximumscore 2
twee van de volgende antwoorden:
− De mythologische voorstelling is een verheven onderwerp/belangrijk thema.
− De figuren zijn geïdealiseerd weergegeven / veel bevalliger dan in werkelijkheid en/of in klassieke poses weergegeven.
− Het schilderij is in academische stijl / heel precies geschilderd (en niet impressionistisch).
4 maximumscore 2
twee van de volgende antwoorden:
− De jurybijeenkomst is een eigentijds onderwerp / is een scene uit het leven in de stad.
− De bijeenkomst / gebeurtenis is weergeven zoals op een foto / een snapshot (geen verheerlijking van de werkelijkheid).
− De voorstelling geeft een kijkje achter de schermen van de activiteiten van een jury.
Vissersvrouwen
5 maximumscore 2
twee van de volgende:
• Het zijn lichtplekken in het schilderij die een contrast vormen met de donkere kleding of donkerder achtergrond.
• Door de herhaling ontstaat een ritmisch patroon van witte ‘vlekken’.
• Samen vormen ze twee golvende lijnen over de hele breedte van het schilderij.
6 Maximumscore 1
Het Realisme
7 Maximumscore 2
twee van de volgende aspecten:
• losse manier van schilderen
• kleur (blauw) in de schaduw
• diffuse lichtwerking
8 Maximumscore 1
De kleuren zijn hier enigszins donker en onverzadigd in tegenstelling tot het heldere (en vrije) kleurgebruik van de Franse Impressionisten.
9 Maximumscore 2
• Links op de afbeelding vecht een schip tegen de hoge golven veroorzaakt door de kracht van de storm: te zien aan de schuine richting van het schip/golf slaat bijna over de reling/golf is hoog 1 punt
• Rechts op de afbeelding zie je twee personen in zwart/blauwe kleding; aan hun houding kun je zien dat ze moeten opboksen tegen de storm/ kleding waait naar achter/voeten zetten zich schrap/personen leunen tegen elkaar aan (vormen een front)
10 Maximumscore 3
(Hij stileert of abstraheert de werkelijkheid.)
drie van de volgende:
• Hij vereenvoudigt het onderwerp door zich te beperken tot de hoofdzaken: schip, golf, duin, vrouwen.
• Hij geeft alleen de karakteristieke hoofdvormen weer, geen versieringen, geen details.
• Hij gebruikt alleen primaire kleuren en zwart en wit, zonder nuances binnen die kleuren.
• Hij maakt alles vlak, zonder plasticiteit of ruimtesuggestie (hoewel door de compositie het schip verder weg lijkt dan de vrouwen, die op de voorgrond staan)
11 Maximumscore 2
• De vrouwen vormen samen een geheel, of: de kleding van de vrouwen vormt één vlak, of: de onderkant van voeten en rok en de schouders vormen een bijna rechte, horizontale lijn 1 punt
• De hoofden zijn vrijwel identiek (dezelfde vormen met witte kappen) 1 punt
12 Maximumscore 2
twee van de volgende aspecten:
• Hij laat geen bijzondere dingen zien van Scheveningen, maar de harde realiteit van het visserijbestaan.
• Met zijn kleurkeuze blijft hij dicht bij de waarneembare werkelijkheid; geel voor zand en duin, blauw voor golf en sjaal, zwart voor schip en kleding, wit voor hoofdkapjes.
• Hij heeft de voorstelling geometrisch gestileerd, maar het onderwerp blijft herkenbaar.
Architectuur tussen kunst en kitsch
13 maximumscore 2
twee van de volgende:
− In de romantiek was er een hang naar het verleden en/of de geschiedenis en/of historische verhalen: een gebouw dat middeleeuws aandoet of een eclectisch 'historisch' kasteel roept die verhalen op.
− In de romantiek wilde men ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid, bijvoorbeeld door zich terug te trekken in de (ongerepte) natuur: het kasteel staat (geïsoleerd) hoog op een rots met weids uitzicht op bergen en bossen.
− In de romantiek was er een hang naar het fantastische, het irreële. Het fantasiekarakter van het kasteel sluit hierbij aan: het roept een andere, sprookjesachtige wereld op.
14 maximumscore 3
drie van de volgende:
− rondbogen (en rondboogversieringen)
− zware / massieve torens die gesloten aandoen
− relatief kleine ramen
− De verschillende bouwvolumes zijn (visueel) goed van elkaar te onderscheiden.
− uitkragende platforms op de torens
Opmerking: als kantelen is geantwoord, geen scorepunt toekennen.
15 maximumscore 2
Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:
• materiaal: In de negentiende eeuw werden (industriële) materialen als (giet- en smeed)ijzer en/of (constructie)staal op steeds grotere schaal toegepast: dit zijn sterke en relatief lichte materialen waarmee een grote ruimte overspannen kan worden (zonder stutten) 1 punt
• techniek (een van de volgende): 1 punt
− De (ijzeren/stalen) onderdelen konden destijds in de fabriek in serie geproduceerd / geprefabriceerd worden en werden op de bouwplaats in elkaar gezet.
− Bij transport en/of montage kon destijds gebruikgemaakt worden van stoommachines (aanvoer materialen, liften).
16 maximumscore 2
Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:
(werkwijze):
• De ingenieur houdt zich vooral bezig met construeren, dus met het functionele: hij past nieuwe/industriële materialen toe en laat de constructie zichtbaar 1 punt
• De architect is de vormgever die schoonheid nastreeft: vormgeving en versiering zijn belangrijker dan de constructie, die dan ook verborgen moest worden (dit deden de ingenieurs niet en dat vonden architecten lelijk) 1 punt
of
(opleiding):
• Ingenieurs waren opgeleid in het berekenen en construeren met gietijzer (en later met staal) en hun vormentaal kwam voort uit de functie 1 punt
• Architecten waren opgeleid in de bouwkunst, waar historische bouwstijlen onderricht werden op basis van klassieke regels van esthetiek (met bijbehorende status), waar de 'ingenieurskunst' niet aan voldeed (en dat vonden architecten minderwaardig en lelijk) 1 punt
17 maximumscore 1
Het antwoord moet de volgende strekking hebben:
Ze leidde tot een waardering voor de schoonheid van het puur functionele, waarbij de constructie zichtbaar mag blijven ('zichtbare logica') en/of de zuiverheid van 'eerlijk' (onverhuld) materiaalgebruik (zonder overbodige versieringen) en/of de schoonheid van (het abstracte van) de geometrie.
18 maximumscore 3
Antwoorden moeten de volgende strekking hebben (drie van de volgende):
− Het is een rank, hoog kasteel (met een slanke toren die ver de lucht insteekt): daardoor doet het luchtig of bijna immaterieel / magisch /fantastisch aan.
− Het kasteel heeft erg veel torens (zonder verdedigingsfunctie) en torentjes; daardoor verbeeldt het een ultieme 'kasteel'-fantasie en/of wordt het extra sprookjesachtig.
− De torens (en de opengewerkte hekken) zijn goudkleurig: daardoor ontstaat een rijk, koninklijk effect.
− Er zijn verfijnde versieringen aangebracht (op de smalle torens, de gouden hekken): daardoor ontstaat een sierlijk, sprookjesachtig effect.
− Het lichte kasteel met alle geledingen kan fraai worden aangelicht in de nacht (zoals op het logo is te zien), wat het geheimzinnig / romantisch / dramatisch / spannend maakt.
19 maximumscore 3
drie van de volgende:
− nadruk op verticaliteit en/of (veel) smalle, hoge torens
− spitsbogen bij vensters (soms verder ingedeeld in smallere spitsbogen)
− winbergen of hoge, driehoekige schermen boven ramen of balkons
− pinakels of kleine torentjes als decoratie
− open kantachtig maaswerk, bijvoorbeeld in de (goudkleurige) hekken
20 maximumscore 2
Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:
• Kasteel Neuschwanstein is (een van de volgende): 1 punt
− slechte architectuur en/of kitsch omdat het niet stijlzuiver is of origineel, maar een imitatie van oude stijlen.
− geen kitsch omdat het gebouw past bij Ludwigs verlangen naar een droomwereld en/of het is acceptabele architectuur omdat veel aandacht is besteed aan ambachtelijke (en tijdrovende) details.
• Het Assepoesterkasteel van Disney is (een van de volgende): 1 punt
− kitsch / lage kunst / kunst voor de massa, want slechts buitenkant: een hol omhulsel van prefab-elementen die ambachtelijkheid suggereren en zo het publiek 'misleiden', waardoor je kunt spreken van 'oneerlijke' of slechte architectuur.
− is geen kitsch want het is wat het is, zonder pretenties (van kunst of architectuur): een fantasiegebouw in een pretpark, waarbij het voor de hand ligt om te overdrijven en/of waardoor het functioneel is en daarom acceptabele 'architectuur' genoemd kan worden.
21 maximumscore 3
Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:
• (vormgeving) Het kasteel is zo gemaakt dat het een beschadigde / kapotte / geblakerde / onbewoonbare / bijna ingestorte ruïne lijkt 1 punt
• (aanklacht/boodschap) Daarmee symboliseert het de teloorgang van de huidige kapitalistische / West-Europese maatschappij (Banksy confronteert ons met de harde werkelijkheid / wereldproblematiek, een vorm van ‘anti-escapisme’) 1 punt
• Disneyland staat voor een kunstmatige schijnwereld / voor gedachteloos escapisme / zorgeloos consumeren, zoals gebeurt in de huidige westerse maatschappij en/of het Assepoesterkasteel is hét icoon van Disneyland, de kunstmatige sprookjeswereld (en Banksy helpt ons uit de droom door die wereld c.q. het kasteel te ruïneren) 1 punt