Thomas Kunst

Blok 3: Renaissance

De lesinhoud

Stacks Image 150

Les 1: Inleiding Neo en Renaissance

Opdracht: Hoe zie je de Renaissance terug?

Er is een groot verschil tussen de kunst uit de Middeleeuwen en de Renaissance. Dat heeft ook veel te maken met ontwikkelingen in de maatschappij, hoe mensen de wereld zagen. Hieronder zie je vier verschillende kunstwerken uit de Renaissance. Beschrijf per werk waarom dit een typische werk uit de Renaissance is. Analyseer dit op de volgende punten:

  1. Voorstelling
  2. Vormgeving
  3. Betekenis/inhoud
Stacks Image 424
Stacks Image 428
Stacks Image 426
Stacks Image 430

Les 2: Manierisme

Opdracht: Examenvragen maken

Paradijs

Vragen bij afbeelding 1 tot en met 8

Dit blok gaat over het paradijs, de prachtige tuin waarin Adam en Eva woonden. Midden in het paradijs stond de boom van (kennis van) goed en kwaad. God had Adam en Eva verboden om van deze boom te eten. Maar de slang verleidde Eva om toch een vrucht te plukken. Door het eten van deze verboden vrucht verloren Adam en Eva hun onschuld. Zij ontdekten dat ze naakt waren en probeerden zich voor God te verschuilen. God stuurde hen voorgoed weg uit het paradijs.

Dit verhaal uit de bijbel wordt de Zondeval genoemd. Op afbeelding 1 zie je Adam en Eva op een schilderij uit 1507 van Jan Gossaert.
3p 1. Bespreek drie aspecten van de voorstelling die naar het verhaal van de Zondeval verwijzen.

Het schilderij op afbeelding 1 is gemaakt in olieverf. Dit was voor schilders een ideaal materiaal, dat veel mogelijkheden bood.
2p 2. Bespreek twee voordelen van dit materiaal die hier zijn uitgebuit.

Op afbeelding 2 zie je een later schilderij van Gossaert. Hij maakte het na een reis naar Rome, waar hij kennis had gemaakt met de Italiaanse renaissance. Deze reis had invloed op zijn werk. Vergeleken met het schilderij op afbeelding 1 is dan ook een ontwikkeling waar te nemen.

Vergelijk afbeelding 2 met afbeelding 1.
1p 3.
Bespreek een ontwikkeling die te zien is in de weergave van de figuren op afbeelding 2.

Vergelijk afbeelding 2 met afbeelding 1.
2p 4.
Bespreek twee ontwikkelingen die te zien zijn in de weergave van het landschap op afbeelding 2.

In de tijd dat Gossaert in Rome was, werkte Michelangelo in opdracht van paus Julius II aan het plafond van de Sixtijnse kapel. In vier jaar tijd, van 1508 tot 1512, bracht hij hierop de verhalen over de Schepping en de Zondeval in beeld.

Op afbeelding 3 zie je een deel van het plafond, dat in zijn geheel ruim 40 meter lang en 13 meter breed is. Op afbeelding 4 zie je de Zondeval uit de Sixtijnse kapel. Het paradijs is hier geen prachtige tuin, maar een tamelijk kaal landschap.

Bekijk afbeelding 4.
2p 5.
Geef twee redenen waarom Michelangelo het paradijs zo heeft weergegeven.

Stacks Image 194
Afbeelding 1
Stacks Image 204
Afbeelding 2
Stacks Image 196
Afbeelding 3
Stacks Image 187

Afbeelding 4

Michelangelo vertelt het verhaal op een andere manier dan Gossaert. Hij geeft twee opeenvolgende scènes weer, die verbonden en gescheiden worden door de boom van goed en kwaad.

Bekijk afbeelding 4.
2p 6.
Geef aan hoe de beide scènes compositorisch met elkaar verbonden zijn. Betrek twee aspecten in je antwoord.

De boom vormt de scheidslijn tussen vroeger en nu: de mens is na het eten van de verboden vrucht voorgoed uit het paradijs verdreven. Er is dan ook een duidelijk contrast tussen tussen de situatie in het paradijs en de situatie daarna.
2p 7.
Bespreek twee manieren waarop Michelangelo deze inhoud versterkt.

De schildering van Michelangelo is in een andere techniek uitgevoerd dan de olieverfschilderijen van Gossaert. Olieverf is niet geschikt om muren te beschilderen.
3p 8.
Noem de techniek die gebruikt is voor het Sixtijnse plafond. Geef kort aan hoe deze wordt toegepast en leg daarbij uit waarom die techniek wél geschikt is voor muurschilderingen.

Het verhaal van de Zondeval was voor de Nederlandse ontwerper Tord Boontje een belangrijke inspiratiebron bij het maken van de garderobekast Fig Leaf (vijgenblad). Deze kast was in 2009 te zien op een tentoonstelling over hedendaags design met het thema ‘Telling Stories’ in een museum in Londen. Op afbeelding 5 en 6 zie je deze kast in gesloten en in geopende toestand. Afbeelding 7 is een detail met de hendel waarmee de deuren geopend kunnen worden.

Stacks Image 245
Stacks Image 249
Stacks Image 247

Afbeelding 5

Afbeelding 7

Afbeelding 6

2p 9. Noem twee manieren waarop de kast verwijst naar het verhaal van de Zondeval.

Bekijk afbeelding 5, 6, 7 en 8. De buitenkant van de garderobekast bestaat uit 616 met de hand gevormde blaadjes van geëmailleerd koper. Ze zijn bevestigd op een metalen frame van ‘takken’. Het resultaat is een bladerdak dat enerzijds natuurgetrouw aandoet, maar toch ook kunstmatig blijft.
2p 10.
Noem een aspect waardoor het natuurgetrouw aandoet. Noem daarna een aspect waardoor het er toch kunstmatig uit blijft zien.

De kast wordt alleen op bestelling gemaakt en kost ongeveer € 700.000. Het is een voorbeeld van zeer exclusief design dat gemaakt is door gespecialiseerde ambachtslieden. Het is toegepaste kunst, maar je zou het ook een autonoom kunstwerk kunnen noemen.
1p 11.
Geef een argument waarom deze kast als een autonoom kunstwerk kan worden beschouwd.


De antwoorden

1. maximumscore 3 drie van de volgende antwoorden: - Adam en Eva zijn (‘onbevangen’) naakt. - Ze staan bij een boom vol vruchten. - Op de achtergrond is een sappig groen landschap te zien: het paradijs. - Eva heeft een vrucht in haar hand(en). - In de boom bevindt zich een slang (dichtbij Eva’s rechterhand).

2. maximumscore 2 twee van de volgende antwoorden: - Met olieverf kunnen vloeiende kleurovergangen gemaakt worden (waardoor een natuurgetrouw effect ontstaat), omdat olie(verf) langzaam droogt. - In olieverf krijgen pigmenten / kleuren een diepe, warme glans. - Olieverf kan zowel dekkend als transparant gebruikt worden, waardoor in (glacis)lagen gewerkt kan worden: hierdoor krijgen lichamen bijvoorbeeld een ‘levend’ effect. - Met olieverf kan heel gedetailleerd gewerkt worden.

3. maximumscore 1 één van de volgende antwoorden: - De houdingen van de figuren zijn complexer, met meer draaiingen (een beetje maniëristisch) en/of verkortingen. - Adam en Eva zijn meer met elkaar verbonden (lichamelijk en geestelijk). - Adam en Eva zijn belangrijker geworden: ze staan op de voorgrond (en zijn beeldvullend).

4. maximumscore 2 twee van de volgende antwoorden: - In het landschap is een enorme diepte gesuggereerd met enkele plans en/of met een atmosferisch perspectief. - Voor het landschap is een (voorheen ongebruikelijk) laag standpunt / lage horizon gekozen. - Het landschap is zuidelijk van karakter: met bergen (en een fontein) zoals die op Italiaanse schilderijen te zien zijn. - Het landschap is ingebed tussen de lichamen van Adam en Eva, die weer omlijst worden door twee bomen, waardoor een evenwichtige compositie ontstaat.

5. maximumscore 2 De antwoorden moeten de volgende strekking hebben (twee van de volgende): - Michelangelo wil in de eerste plaats het menselijk drama weergeven en/of de essentie van het verhaal: daarbij is eigenlijk alleen de boom met de slang van belang. - Alles is zo geschilderd dat het van een afstand duidelijk te zien is: het landschap is hier een vlakke, eenvoudige achtergrond waartegen de voorstelling helder afsteekt. - De schildering is enorm groot en Michelangelo moest snel werken om een ‘dagdeel’ af te krijgen voor de kalklaag droog zou zijn, of: de frescotechniek leent zich slecht voor veel detaillering. - Michelangelo was in de eerste plaats beeldhouwer, dus meer geïnteresseerd in plastische mensfiguren (de geïdealiseerde, volmaakte eerste mensen) dan in achtergrondschilderingen (ook de andere scènes in de kapel bestaan overwegend uit mensfiguren zonder uitgewerkte achtergrond).

6. maximumscore 2 De antwoorden moeten de volgende strekking hebben (twee van de volgende): - Adam en Eva zijn in de linkerscène via hun armen verbonden met de (arm van de) slangfiguur en die boog wordt voortgezet door de armen van de engel (met zwaard) en Adam in de rechterscène. - Het vlak van de grond en van de lucht en/of de horizon lopen achter de boom door, waardoor het lijkt of beide scènes zich in dezelfde ruimte afspelen. - De scènes zijn nagenoeg symmetrisch met de boom als as, waardoor ze visueel bij elkaar horen.

7. maximumscore 2 De antwoorden moeten de volgende strekking hebben: • In de linkerscène (de paradijselijke scène met de verleiding) is nog gebladerte te zien, in de rechterscène (de verdrijving) is het landschap volstrekt kaal 1 • Na de verdrijving uit het paradijs zijn Adam en Eva van mooie, sterke en/of geïdealiseerde mensen opeens ouder, lelijker en grauwer geworden en wenden zich beschaamd af 1

8. maximumscore 3 De antwoorden moeten de volgende strekking hebben: • fresco / schilderen in natte kalk 1 • toepassing: Op de muur wordt een natte kalklaag aangebracht waarop, zolang de kalk nat is, kan worden geschilderd 1 • De verf droogt samen met de kalk op tot een duurzaam geheel 1

9. maximumscore 2 twee van de volgende antwoorden: - De kledingkast is bekleed met grote (vijgen)bladeren zoals de bladeren die Adam en Eva uit schaamte droegen. - De boom verwijst naar de boom van goed en kwaad in het (verlaten) paradijs (een kale boom in een lege ruimte) en/of de fraaie kast verleidt de mens om iets (een kledingstuk) van de boom te ‘plukken’. - De kast suggereert de beslotenheid van de paradijstuin.

10. maximumscore 2 De antwoorden moeten de volgende strekking hebben: • Natuurgetrouw: omdat er veel variatie is in vorm, formaat, kleur en detaillering, of omdat de bladeren zo zijn aangebracht dat je de ophanging niet kunt zien 1 • Kunstmatig: omdat het een gesloten geheel is (een strakke stolpvorm) en/of omdat de bladeren er (te) glanzend of te hard/stijf uitzien 1

11. maximumscore 1 Het antwoord moet de volgende strekking hebben (een van de volgende): - Het kan een autonoom kunstwerk genoemd worden omdat het naar een idee verwijst (naakt, bedekking, schuld, onschuld). - Het is een object met een opvallende / esthetische vormgeving waarvan de gebruiksfunctie moeilijk af te lezen is. Opmerking Wanneer de hoge prijs als argument wordt aangevoerd, mag geen scorepunt worden toegekend.

Les 3: Barok

Opdracht: kunstanalyse over licht
Beschrijf hoe men licht gebruikte in de kunst van de Barok en wat de effecten daarvan waren. Beschrijf alle aspecten van licht die je herkent. Maak de opdracht met behulp van het kunstbeschouwings-schema.

Les 4: Rococo

Opdracht: Vragen stellen voor de toets en examenvragen afmaken.

Les 5: Neoclassicisme

Opdracht: Neoclassicistische foto
“De Neoclassicistische kunstenaar vertaalde eigentijdse gebeurtenissen naar klassieke voorstellingen”.

• Maak met maximaal 4 personen een foto over een eigentijdse gebeurtenis met:
1. Een klassieke voorstelling
2. Een Neoclassicistische vormgeving. Let bij de vormgeving in het bijzonder op het lichtgebruik.

• Schijf een stukje bij de foto over:
1. De betekenis
2. Hoe zien we de klassieke voorstelling terug?
3. Hoe zien we de Neoclassicistische vormgeving (licht) terug? Gebruik voor dit onderdeel het kunstanalyse model onderaan.

• Print het uit en lever het de volgende les in.